جمهوری آذربایجان بارگاههای مقدس چند تن از فرزندان امام موسی كاظم علیه السلام را در خود جای داده است كه هر كدام از آنها به عنوان مفاخری بر تارك این جمهوری می درخشد؛ امام زادگانی مانند: آقا میر محسن، حضرت رحیمه خاتون، حضرت حكیمه خاتون و سه تن از برادرزاده هایش و حضرت لیلا خانم.

سنگی نیز به عنوان جای پایِ امیرالمؤمنین حضرت علیعلیه السلام مورد زیارت شیعیان این دیار است.

حضرت امام موسی كاظم علیه السلام چهار تن از دختران خویش را فاطمه نامیده است:

1. فاطمه كبری -  فاطمه كبری، حضرت فاطمه معصومه علیها السلام است كه در شهر مقدس قم به خاك سپرده شده است.

2. فاطمه صغری - فاطمه صغری علیها السلام مشهور به «بی بی هیبت» و «حكیمه خاتون»، در ورودی شهر باكو مدفون است. کشور آذربایجان

3. فاطمه وسطی - فاطمه وسطی در اصفهان مدفون است.

4. فاطمه اخری  - فاطمه اخری در شهر رشت مدفون است و به نام خواهر امام معروف است.

از میان امام زادگان آذربایجان، حضرت حكیمه خاتون نسبت به دیگر امام زادگان از ویژگی خاصی برخوردار است. اكنون بارگاه بزرگی بر روی مزار شریف آن حضرت در دست احداث است.

شرح حال این امام زاده عظیم الشأن، به خاطر ویژگیهای بارزی كه دارد، در این مقاله مختصر، خواهد آمد. قبل از ورود به بحث اصلی، نكاتی چند لازم به ذكر است:

1. حضرت حكیمه خاتون دختری از نسل امام موسی كاظم علیه السلام است و در باكو به خاك سپرده شده است و این مطلب در كتابهای معتبر شیعه از جمله بحارالانوار ذكر شده است....

 

 

سیده بی بی هیبت ، خواهر حضرت معصومه علیهما السلام در باكو



2. با وجود اینكه در برخی از كتابها، به وجود مبارك حضرت فاطمه بنت امام موسی كاظم علیه السلام اشاره شده است، اما به طور مفصل، در مورد ایشان كتابی مدون در دست نیست و همان طور كه بعدها خواهد آمد كتابهایی كه درباره ایشان و در حرم مطهرشان بود، توسط كمونیستها به جای نامعلومی برده شد و از سرنوشت آنها هیچ اطلاعی در دست نیست.

مقالاتی از آقای علی اكبر مهدی پور در شماره 36 و 30 مجلّه «فرهنگ كوثر» به چاپ رسیده است كه مطالب جالب توجهی در مورد فرامین سلاطین صفوی درباره تولیت آستان مقدس بی بی هیبت دارد؛ امّا متأسفانه منبع این اطلاعات معلوم نیست.

3. آنچه در این مقاله نوشته شده است، بیشتر مطالبی است كه توسط شیعیان شیفته و متولیان حرم، سینه به سینه حفظ شده است.

روش تحقیق به این شكل است كه از افرادی كه مورد اطمینان و وثوق بودند و شاهد عینی برخی اتفاقات بودند، پرس و جو شده است.


چگونگی ورود حضرت بی بی هیبت به باكو

پس از شهادت امام رضا علیه السلام، حكومت ستمگر عباسی چنان عرصه را برای امام زادگان و منسوبین به آنها تنگ كرد كه برخی از آن بزرگواران تصمیم به هجرت از شهر و دیار خود گرفتند، از جمله آنها حضرت حكیمه خاتون خواهر امام رضا علیه السلام بود كه همراه سه تن از برادرزادگان خود از طریق بندر انزلی به سمت باكو حركت كرد. در آن زمان، جمهوری آذربایجان از ایران جدا نشده بود و در واقع، مسافرت ایشان در محدوده ممالك اسلامی و از شهری به شهر دیگر صورت گرفت.

در این مسافرت كه از طریق دریای خزر صورت گرفت، متأسفانه كشتی حامل این بزرگان در دریا آسیب دید و تكه تكه شد. فردی به نام «بابا سوجد» كه او نیز با كشتی مسافرت می كرد، این امام زادگان علیهم السلام را نجات داد و با كشتی خود به ساحل خزر و به یك فرسخی باكو رسانید. در باكو آنان را به «حاجی بدری» كه مردی پرهیزگار و متقی و در عین حال از تجار ثروتمند آن دیار محسوب می شد، سپرد.(1) وی این بزرگان را نزد خود نگه داشت و اموال خود را صرف هزینه زندگی آنها كرد و خود، خادم آنان شد.

رحلت

حضرت بی بی هیبت مدتی را در شهر باكو زندگی كرد،(2) امّا مدت دقیق آن مشخص نیست. در این مدت حاجی بدری، خدمتكار آن حضرت و برادرزادگانش بود. او به خاطر اینكه درباریان بنی عباس متوجه حضور بی بی هیبت و همراهانش در باكو نشوند، اسم خود را از حاجی بدری به «هیبت» تغییر داد و شایع كرد كه آن حضرت، بی بی و عمه اش است.(3) از این زمان، فاطمه بنت امام موسی بن جعفر علیه السلام به بی بی هیبت مشهور شد و به مرور زمان و در اثر كثرت استعمال كسره بی بی حذف شد و آن حضرت «بی بی هیبت» نامیده شد.

بی بی هیبت در باكو به عبادت و تبلیغ اسلام می پرداخت. محل عبادت وی كه هم اكنون نیز موجود است، در سمت چپ جاده، در ورودی شهر باكو و رو به روی حرم فعلی، در بالای كوه و تقریباً صد متر بالاتر از سطح جاده، بین دو سنگ بزرگ بود كه اكنون محل زیارت شیعیان است.

اكنون برای راحتی زائرانِ آن مكان مقدس، از سطح جاده پله هایی درست كرده اند. دقیقاً تا محل عبادت حضرت 160 پله وجود دارد.

ایشان هنگام آسیب دیدن كشتی در دریا، به آب افتاد و از این رو، مریض شد و مدت زیادی عمر نكرد و در اثر بیماری رحلت فرمود. ابتدا، حضرت حكیمه خاتون و پس از مدتی، دیگر امام زادگان دعوت حق را لبیك گفتند كه یكی از آنها در طرف چپ حضرت و دو نفر دیگر در طرف راست ایشان به خاك سپرده شده اند. در طرف چپ، دختری از برادرزادگان ایشان كه ظاهراً دختر امام رضا علیه السلام است و در طرف راست، پسران یكی از برادرانش به خاك سپرده شده اند. بر روی مزار شریف این بزرگان نامی از آنها نوشته نشده و آیات قرآنی بر روی سنگ قبرشان حك شده است. تنها بر روی قبر شریف حضرت بی بی هیبت، نام حكیمه خاتون دختر حضرت امام موسی كاظم علیه السلام به چشم می خورد.

پس از اینكه آن حضرت رحلت فرمود، در همان منزلی كه در دامنه كوه محل عبادتشان واقع شده بود، به خاك سپرده شد. قبر ایشان و برادرزاده هایش به خاطر اینكه مورد بی احترامی افراد حكومتی و مخالفان اهل بیت علیهم السلام واقع نشود، مخفی نگه داشته شد. تنها تعداد معدودی از شیعیان شیفته از جمله حاجی بدری و خانواده اش از این موضوع اطلاع داشتند و به زیارت این بزرگان می رفتند. این راز سینه به سینه می گشت. در سال 1257 م. شیروان شاه فرخ زال كه تقریباً بر محدوده جمهوری آذربایجان كنونی حكومت می كرد، متوجه این مطلب شد و مسجد و حرمی بر روی مزار شریف بنا كرد و امام زادگان را مورد تجلیل قرار داد.

حرم مطهر(4) محل زیارت عاشقان عترت پیامبر شد و خیلی از مردم حتی تعدادی از شاهان صفوی نیز به زیارت این حرم شریف مشرف می شدند و وجود حرم باعث رونق و ترویج اسلام می گشت.

در این مدت، كرامتهای زیادی از ایشان دیده شد كه در بخش كرامتهای آن حضرت، به برخی از آنها اشاره خواهیم كرد و وجود این كرامات اعتقاد مردم را قوی تر می كرد. از آن جمله، بر آورده شدن حاجت زن شاعری به نام خورشید بانو است. وی كه فرزندی نداشت، به زیارت حضرت مشرف شده و نذر كرد اگر خداوند به احترام این خانم فرزندی به من عطا فرماید، مسیر این آرامگاه را برای راحتی زائران هموار خواهم كرد. پس از یك سال، خداوند به وی فرزندی عطا كرد و وی به نذر خود وفا كرد و جاده مشرف به حرم را آباد كرد.

جاده ای كه به وسیله خورشید بانو ساخته شده بود، پس از وی توسط شخصی به نام حاج زین العابدین نقی اف - از ثروتمندان منطقه - عریض تر شد. زائران از گوشه و كنار برای زیارت حرم مطهر می شتافتند. شاهان صفوی متولیانی برای حرم منصوب كردند و احكامی برای آنها صادر نمودند. برخی از شواهد نشانگر آن است كه زمینهای اطراف، وقف حرم مطهر شده بود.

نكته ای كه بسیار حایز اهمیت است و نباید از نظر دور داشت، سرانجام حاجی بدری و بابا سوجد است. مدتی پس از اینكه حضرت حكیمه خاتون و برادرزاده هایش رحلت كردند، حاجی بدری نیز دار فانی را وداع كرد و چون حضرت بی بی هیبت سفارش كرده بود كه زائران من ابتدا حاجی بدری را زیارت كنند، او را در پایین پای حضرت به خاك سپردند. اكنون هر كسی بخواهد به زیارت بی بی برود، از روی قبر حاجی بدری - رحمة الله علیه - رد می شود.

بابا سوجد نیز كه آن حضرت را به باكو آورد، وصیت كرد كه پس از مرگ، مرا در جایی به خاك بسپارید كه زائران حضرت پا روی سینه من بگذارند و به زیارت خانم بروند. از این رو، قبر وی نیز در محل در ورودی صحن حرم مطهر است.

حرم مطهر تا سال 1934 م. پذیرای زائران شیفته خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله بود. در نهم سبتامبر 1934 م. به دستور استالین، حرم با دینامیت منفجر و با خاك یكسان شد.

حكومت كمونیسمی كه بی شرمی را به اوجرسانده بود، برای اینكه اثری از حرم مطهر باقی نماند، شروع به جاده كشی از روی حرم كرد و بر روی آن، طاق نصرت زد. ابتدا مصمم بودند كه طاق به اندازه عرض جاده ای كه مد نظر داشتند، باشد؛ ولی خاك اطراف مزار شریف حضرت خود به خود پایین تر می رفت. از این رو، مسطح كردن جاده با مشكل مواجه شد؛ به گونه ای كه تصمیم خود را عوض كردند وبه موازات قبر شریف، ستونی احداث كردند. ستون، درست در بالاسر قبر مطهر بود و جاده به دو قسمت تقسیم شد: یكی از آنها برای ورود به باكو و دیگری برای خروج از آن شهر استفاده می شد. به طرف شهر باكو، در جلوی ستون وسط طاق، مجسمه استالین نصب گردید.

شیعیان كه دیگر شرایط زیارت قبر شریف در وسط جاده برایشان امكان پذیر نبود، در بالای كوه، محل عبادت بی بی را زیارت می كردند كه اكنون نیز به عنوان مكان مقدسی، زیارت می شود. سازندگان طاق نصرت، از ارامنه بودند. كسانی كه هزینه ساخت آن را تأمین می كردند، نیز از ارامنه بودند. به همین سبب، علامت صلیب را بر روی سنگهای سیاه گرانیت كه از آنها در ساخت طاق استفاده می شد، حك كردند تا مبادا به مرور زمان و برخورد ماشین و غیره به ستونهای كناره طاق، علامت صلیب از بین برود. شیعیان علی رغم میل باطنی، برای ورود و خروج از شهر باكو باید از روی مزار شریف عبور می كردند؛ زیرا محل دیگر برای ورود به شهر و یا خروج از آن وجود نداشت.

تجدید بنای حرم مطهر

پس از فروپاشی كمونیسم، مجسمه استالین پایین كشیده شد و شیعیان تصمیم به تجدید بنای حرم شریف گرفتند، ولی با مخالفت برخی از ادارات كه هنوز در رأس آن افراد كمونیستی قرار داشت روبه رو شدند. در تاریخ 21 می 1994 م. در عید قربان كه رئیس جمهور وقت حیدر علی اف به این قسمت شهر آمده بود، از وی خواسته شد كه طاق، تخریب و حرم تجدید بنا شود. به همین منظور، بخشی از جاده را كندند و قسمتهایی از حرم شریف كه سالم مانده بود، به حیدر علی اف نشان دادند كه ایشان پس از تبریك عید، موافقت خود را با تخریب طاق اعلام كرد و اظهار داشت كه فرهنگ اصیل ما اینجا مدفون است. او دستور تخریب طاق را صادر كرد. اما 8 ماه طول كشید تا موافقت ادارات جلب شود. پس از طی مراحل قانونی، در طی دو روز، طاق تخریب و قبر حضرت بی بی هیبت نمایان گشت.

خوشبختانه قبرها و حتی بخشهایی از حرم قبلی، از جمله زیر زمین آن، در زیر آسفالت سالم مانده بود و تنها سنگ قبر حضرت بی بی هیبت از وسط شكاف برداشته بود. حكومت كمونیستی هنگام تخریب تنها قسمتهایی از حرم شریف كه برای ایجاد جاده لازم بود، خاكبرداری كرده و بقیه آن هنوز سالم مانده بود؛ غافل از اینكه همین بقایا روزی باعث رسوایی آنها و وسیله ای برای ترویج اسلام خواهد شد. و این است مصداق آیه شریفه: «یریدون لیطفئوا نور الله بافواههم و الله متّم نوره ولو كره الكفرون».(5)

حیدر علی اف پس از تخریب جاده، برای كلنگ زنی احداث ساختمان حرم، در مكان مقدس حضور یافت و حرم بر روی 120 پایه كه محیط هر یك 60 سانتی متر و با ارتفاع 28 - 26 متر بنا گردید. وی مبلغ 700 هزار دلار برای ساخت حرم اختصاص داد. بقیه آن نیز از طریق نذورات مردم تأمین می شود.

در نقشه كشیحرم سعی شد كه تقریباً شبیه حرم قبلی باشد و در كنار حرم شریف، مسجدی بنا گردید كه یك طرف آن مختص خانمها و طرف دیگر برای عبادت آقایان است. حرم شریف در دو طبقه است. در واقع، مزارهای شریف در طبقه پایین، داخل یك محوطه شیشه ای قرار گرفته است.

سقف و كنارهای آن محوطه شیشه ای با گچ بری و معماری كاملاً اسلامی ساخته شده است. در قسمت بیرونی آن، نام مبارك ائمه معصومین علیهم السلام و در بخش درونی نامهای مقدس حضرت زینب علیها السلام، حضرت فاطمه علیها السلام، حضرت رقیه علیها السلام و حضرت ام كلثوم علیها السلام نوشته شده است. در قسمت پایین قبرها، قبر حاجی بدری - رحمة الله علیه - در پایین پای بی بی، با سنگ گرانیت سیاه كاملاً مشخص شده است.

بر روی دیوار حرم شریف، زیارت نامه حضرت معصومه علیها السلام نوشته است. از آنجا كه هنوز قسمت زیر زمین حرم - كه در واقع اصلی ترین قسمت حرم است - تكمیل نشده است، مردم باكو - جز تعداد معدودی - از آن اطلاع چندانی ندارند. قبرهایی در طبقه دوم، درست به موازات مزارهای شریف، به شكل نمادین ساخته شده و مورد زیارت قرار می گیرند، اما نمی تواند تمام واقعیتها را منعكس كند؛ نه از شكاف مزار شریف بی بی هیبت نشانی در طبقه دوم دیده می شود و نه محل قبر حاجی بدری در آنجا مشخص شده است. ان شاء الله پس از تكمیل حرم و افتتاح طبقه پایین، بسیاری از واقعیات برای شیعیان باكو و همچنین شیعیان جهان روشن خواهد شد.

كرامات حضرت بی بی هیبت

در انفجار حرم مطهر، شش كامیون كتاب از حرم به جای نامعلومی منتقل شد.از این رو، مشخص نیست كه كرامتهای حضرت قبل از آن ثبت می شد یا نه؟هنوز هم اقدام اساسی در این زمینه صورت نگرفته است. برخی كرامات ایشان سینه به سینه نقل شده است و مردم زیادی را برای طلب حاجت به بارگاه مقدس می كشاند.

قبلاً نیز از كرامت حضرت برای خورشید بانو سخن گفتیم. در اینجا به برخی دیگر از آن كرامات اشاره می كنیم. حاجی حكمت علیزاد، متولی حرم شریف، كه مردی مؤمن و معتقد است، در این باره چنین می گوید: «هر كس كه با ایمان به بی بی وارد این مكان مقدس شود، دست خالی بر نمی گردد».

از كرامتهایی كه مشهور عام و خاص است، بچه دار شدن كسانی است كه دكترها از مداوای آنها عاجز بوده اند.

نیز درباره فردی كه تازگی به رحمت الهی پیوسته و از كارمندان اداره گاز بود، می گویند: وی تا 8 سالگی از نعمت تكلّم بی بهره بود و مادرش روزی او را به حرم آورد و گفت: خداوندا ! تو را به احترام این خانم، فرزندم را شفا بده! هنوز 15 دقیقه نگذشته بود كه فرزندش شفا گرفت.

از دیگر كرامتهای آن حضرت این است كه 13 سال قبل، پس از فروپاشی كمونیسم، عده ای از سران حكومت كه هنوز به كمونیسم وفادار بودند، بیم آن داشتند كه در آذربایجان، جمهوری اسلامی تشكیل شود. به همین جهت، دستور دادند به آذربایجان حمله كنند. همین كه تانكها به حرم مطهر رسیدند، خاموش شدند. بارها تانكها روشن شدند، به عقب برگشتند؛ ولی هنگام حركت به سوی حرم، تا به روی مزار شریف می رسیدند، خاموش می شدند. به ناچار برگشتند تا شاید از مسیر دیگری وارد شهر شوند و جالب اینكه كسانی كه این دستور را صادر كرده بودند، بعداً توسط افراد كمونیستی مجازات شدند.

حضرت بی بی هیبت، احیاگر اسلام در جمهوری آذربایجان

اغلب افرادی كه از وجود دختر امام موسی كاظم علیه السلام مطلع می شوند، این سؤال به ذهنشان خطور می كند كه چه حكمتی در این كار است كه امامزاده ای از مدینه حركت كند و سر از باكو در آورد وبرخی نیز به تكذیب آن یا به جستجوی سندی برای تأیید یا رد آن می پردازند. این نحوه تفكر مختص ایرانیان نیست، بلكه برخی از مردم باكو نیز به دنبال سندی برای تحقیق در این موضوع هستند. كتاب عظیم «بحار الانوار» سندی محكم بر این ادعاست.

شاید نقش مهم و اساسی وجود مزار شریف بی بی در باكو، «احیای اسلام» پس از فروپاشی كمونیسم باشد. همین برای حركت دختری جوان به باكو، می تواند دلیلی كافی باشد. برای روشن شدن بحث، آشنایی با فرهنگ و مذهب در آذربایجان كنونی ضروری به نظر می رسد. از مرز آستارای ایران كه وارد آستارای آذربایجان می شویم، تفاوت فرهنگها به وضوح قابل مشاهده است. از ایران كه دور می شویم، اسلام كمرنگ می شود. شیشه های مشروب به صورت علنی در مغازه ها به فروش می رسد و در سایه حكومت چندین ساله كمونیسم، حرمت آن از بین رفته است. زنان جز تعداد انگشت شماری، بی حجاب در جامعه ظاهر می شوند.

علاوه بر فقر فرهنگی، فقر اقتصادی نیز با وجود تعداد زیاد چاهای نفت در آنجا حاكم است. آنچه بسیار دردناك است، فقر مذهبی و مظلومیت اسلام است.

شاید بتوان گفت كه تنها یك در صد زنان با روسری در جامعه حضور پیدا می كنند و در مقابل، بدحجابی در جامعه بیداد می كند؛ اما این به معنای بی اعتقادی مطلق مردم نیست؛ یعنی با تمام آنچه كه در ظاهر اغلب مردم مشاهده می شود، اسلام و مظاهر آن در حرم مطهر و مساجد كاملاً نمایان است. وقتی پای درد دل زائران بی بی یا جوانانی كه در مساجد در كنار هم جمع شده و به خواندن قرآن مشغول اند، می نشینی، از واقعیت بزرگ و بسیار دردناك پرده بر می دارد. زنان وقتی وارد حرم مطهر و یا مساجد و اماكن مقدس می شوند، روسری بر سر می كنند و به زیارت حضرت مشغول می شوند و مبالغی را نیز به عنوان نذری به حرم می دهند.

آنان در كلاسهای قرآنی كه توسط «جمهوری اسلامی ایران» در آنجا تشكیل می شود، شركت می كنند و قرائت قرآن را یاد می گیرند. علی رغم اینكه خط نگارش آنها لاتین است و زبانشان آذری، زبان عربی و خط آن را افراد زیادی فرا گرفته اند و خدای تعالی را بر این نعمت بزرگ شاكرند.

تعداد زیادی از مردم كه در ظاهر پای بند شعایر اسلامی نیستند، از ابتدای سن بلوغ، نماز خوانده و روزه گرفته اند. با چند نفر از آنها مصاحبه كردیم. آنان می گویند كه ما مجبور به ترك حجاب بودیم و شرایط حاكم در جامعه از همان ابتدا ما را چنین به بار آورده است و قبح بی حجابی را از بین برده اند. امیدواریم به خواست الهی، حجاب مردم به تدریج بهتر شود.

در گمرك آذربایجان با زنی آشنا شدیم كه قصد تشرف به حرم امام رضا علیه السلام را داشت، اما به خاطر اشكالاتی كه در پاسپورت وی بود، مأموران گمرك از رفتن وی ممانعت كردند. این زن كه اصلاً ظاهری اسلامی نداشت، عشق امام رضا علیه السلام در التماسهایش كاملاً مشهود بود و به خود حضرت متوسل می شد تا شاید موافقت كنند و وی توفیق زیارت پیدا كند. موارد مشابه اینها فراوان دیده می شود و اعتقاد درونی مردم به اسلام چیزی بالاتر از ظاهر آنهاست.

منشأ این همه ظلم به اسلام و مسلمین را باید در چند سال قبل كه كمونیسم بر اتحاد جماهیر شوروی حاكمیت داشت، جستجو كرد؛ همان زمان كه درِ مساجد بسته شد و بعضی از آنها انبار كالا گردید و سالها كسی از تلویزیون، رادیو، مساجد و... صدای اذان را نشنید و با عالمان دینی به تندی رفتار شد و خفقان مطلق حاكم گردید و خط و زبان مسلمین به تدریج به فراموشی سپرده شد.

مردم در حصار كمونیسم به دین و احكام دینی خود دست رسی نداشتند، اما آن مقداری را كه از پدران خود آموخته بودند، حفظ كردند. با این حال، عده زیادی هم تحت تأثیر شرایط حاكم، اسلام را به دست فراموشی سپردند؛ به نحوی كه برخی از آنان از ساده ترین مسایل اسلام بی اطلاع هستند.

به فرموده حضرت امام خمینی(ره) «وقتی از گلدسته های مساجد جمهوریهای شوروی سابق، پس از هفتاد سال بانگ «الله اكبر» به گوش رسید، تمام طرفداران اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله را از شوق به گریه انداخت».

اكنون به یاری خداوند و با تجدید بنای حرم مطهر و بازگشایی مساجد، جوانان زیادی به سوی اسلام ناب محمدی، شتافته اند؛ جوانانی كه با استواری هر چه تمام تر در این راه قدم گذاشته اند كه هر انسان معتقدی اگر مدت كوتاهی با آنها هم صحبت شود، بدیهی است كه از چنین ایمان محكمی به وجد می آید.

پس از فروپاشی كمونیسم، وقت اذان، از تمام مساجد و حرم مطهر صدای اذان به گوش می رسد و حتی در ابتدای افتتاح حرم، به مدت یك سال از یكی از مناره ها كه به نام حیدر علی اف ساخته شد، صدای اذان از طریق شبكه رادیویی پخش می شد و از بعضی كشورها از جمله مصر پیام تبریك ارسال شد؛ اما متأسفانه پس از گذشت یك سال، از این كار ممانعت به عمل آمد.

به هر صورت، همین كه از مساجد و حرم اذان پخش می شود و درسهای دینی برگزار می شود و حتی زبان عربی تدریس می شود، جای شكر دارد و همه اینها از وجود حرم مطهر و مساجد است.

پی نوشت:

1) محلی كه حضرت حكیمه خاتون و برادرزادگانش به حاجی بدری سپرده شدند و در آنجا زندگی كردند، روستای «شیخ لر» در نزدیكی شهر باكو بود، كه امروزه به سبب توسعه باكو، بخشی از این شهر محسوب می شود. در بخشهای بعدی مقاله، از این روستا با عنوان باكو یاد خواهیم كرد.
2) زمانی كه بی بی هیبت در این مكان اقامت گزید، افراد زیادی در آنجا زندگی نمی كردند. بعدها چند تن از شیخها در این محل خانه ساخته و به زندگی در آنجا مشغول شدند و به همین دلیل، این مكان به نام ده شیخها یا شیخلر كندی مشهور شد.
3) بنابر نقلی، پس از مدتی كه حكیمه خاتون و فرزندان برادرانش در منزل حاجی بدری روزگار گذرانیدند، افراد حكومتی از این قضیه با خبر شده و به منزل وی حمله كردند، اما برای اینكه آنها از ظلم بنی عباس در امان بمانند، حاجی بدری خود را هیبت و حضرت حكیمه خاتون را بی بی خود معرفی كرد و به همین جهت ایشان به «بی بی هیبت» اشتهار یافت.
4) عكسهایی كه از حرم - كه به دست شیروان شاه فرخ زال ساخته شده - گرفته شد از زاویه های مخلتف است. این عكس حرمی است كه به دست كمونیستها منفجر شد و تنها همین دو عكس ازآن به یادگار مانده است.
5) سوره صف: 61، آیه 8 .

منبع : http://www.azha.ir/thread-2133.html

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: